Een nieuwe blik op hersen- en psychische aandoeningen: ‘De ene aandoening is niet belangrijker dan de andere’
Aandoeningen waarbij de hersenen betrokken zijn, hebben vaak meer met elkaar gemeen dan je zou denken. Daarom pleit het Nationaal Plan Hoofdzaken voor een krachtenbundeling waarbij verschillende disciplines samenwerken om complexe hersen- en psychische aandoeningen te begrijpen. Sinds de lancering van het manifest in 2021 waar Koningin Máxima aanwezig was, is er veel gebeurd. Henk Smid, oud-voorzitter van het Nationaal Plan Hoofdzaken gaat in gesprek met de nieuwe voorzitter, Marie-José van Tol over de urgentie van het initiatief en hoe 2040 er volgens hen uitziet.
Marie-José is blij dat het voorzitterschap van Nationaal Plan Hoofdzaken op haar pad kwam. Ze werkt als hoogleraar Cognitieve Neuropsychiatrie aan het Universitair Medisch Centrum Groningen (UMCG), studeerde daarvoor psychologie, was voorzitter van De Jonge Akademie van de KNAW, deed onderzoek naar de rol van de hersenen en cognitie bij het ontwikkelen en aanhouden van ernstige psychische stoornissen zoals depressie en werkte in de ouderenzorg. Het is dan ook niet zo gek dat haar interesse in psychiatrie, psychologie, neurologie en neurowetenschappen samenkomt bij het Nationaal Plan Hoofdzaken.
Over stoornissen heen kijken
De kracht van het Nationaal Plan Hoofdzaken ligt vooral in het over stoornissen heen kijken, volgens Marie-José. ‘Vaak weten we al best veel van de neurologische basis van bijvoorbeeld MS, de ziekte van Parkinson en depressie, maar weten we nog niet hoe we gericht oplossingen kunnen ontwikkelen voor problemen die bij alle stoornissen voorkomen, zoals bijvoorbeeld apathie, zodat mensen met deze aandoeningen een beter en gelukkiger leven kunnen leiden. Met het Nationaal Plan Hoofdzaken kunnen we echt impact maken door te kijken we naar wat we niet alleen kunnen maar wel samen en dat te doen.’
Frisse wind
Henk is blij met de frisse wind die de komst van Marie-José met zich meebrengt. ‘Het zijn niet echt gunstige tijden als het gaat om investeringen in de verschillende deelgebieden waarin het Nationaal Plan Hoofdzaken werkt’, vertelt hij. ‘Daarom is het zo fijn dat Marie-José het enthousiasme met zich meebrengt dat nodig is om de beweging van het Nationaal Plan Hoofdzaken verder te brengen. Zeker nu psychische- en hersenongezondheid de komende jaren flink aan het toenemen is. Hopelijk lukt het om uiteindelijk ook invloed uit te oefenen waar besluiten genomen worden.’
Hersen- en psychische gezondheid op de agenda
De boodschap van het Nationaal Plan Hoofdzaken is vanwege de toename in psychische- en hersen- ongezondheid nu extra belangrijk, vindt Marie-José. ‘Onderzoekers, zorgverleners, beleidsmakers en mensen die met de stoornissen leven kunnen veel van elkaar leren en dat is ook nodig omdat er niet veel geld beschikbaar is voor onderzoeken en projecten. Daarom is het ook belangrijk dat het Nationaal Plan Hoofdzaken de nadruk legt op de verbanden en kruisbestuiving tussen disciplines en domeinen. Hiervoor is het cruciaal dat de grote organisaties van de Hersenstichting, NWO, ZonMw, MIND en Health~Holland zich achter de ambitie van Nationaal Plan Hoofdzaken scharen en actief meedenken in de stuurgroep over hoe we die kruisbestuiving kunnen aanjagen. Het is geweldig dat ze dat doen.’
Eigenlijk ligt dat zo voor de hand, merkt Henk op. ‘Maar vóór het Nationaal Plan Hoofdzaken is dat niet eerder gebeurd.’ De basis die er nu ligt, moet op de lange termijn veel gaan doen voor impactvolle innovaties voor de mensen die met de aandoeningen leven. ‘Het overbruggen van verschillende deelgebieden is hiervoor nodig’, vertelt hij. ‘De ene aandoening is niet belangrijker dan de andere. Het doel van het Nationaal Plan Hoofdzaken is om het allemaal op de agenda te zetten.’
Prioriteren en kiezen
Een ambitieuze missie, maar één waar Marie-José zin in heeft. ‘Voor mij ligt er denk ik een belangrijke taak om ervoor te zorgen dat we een strategie bepalen waar iedereen achter staat. Ook al heeft iedereen een eigen werkwijze en een andere focus, hoop ik dat iedereen die onderdeel uitmaakt van het Nationaal Plan Hoofdzaken zich inzet om iets te betekenen voor patiënten van hersen- en psychische aandoeningen. Prioriteren en kiezen is daarbij een van de grootste uitdagingen. Zeker gezien de middelen vanuit de overheid voor onderzoek en zorg beperkt dreigen te worden.’
Investeren in preventie en behandeling
Gelukkig durft Marie-José groots te dromen: als het aan haar ligt, zijn preventie en behandeling in 2040 in het verlengde van elkaar. En durven we daarin te investeren. ‘We weten van psychische stoornissen bijvoorbeeld dat hoe eerder we hulp bieden, hoe beter we herhaling en chroniciteit kunnen voorkomen. Inzetten op preventie is een andere manier van kijken naar aandoeningen waarvan ik hoop dat het serieuze aandacht krijgt. Maar ik droom ook van een versteviging van het wetenschappelijk fundament voor passende behandeling, waarbij in netwerken van wetenschap, zorg en ervaringsdeskundigheid echt passende zorg wordt geleverd.’
‘Een belangrijk doel moet denk ik zijn dat we meer kijken naar hoe we mensen met een aandoening of stoornis begeleiden naar een nieuw leven’, zegt Marie-José. ‘Uiteraard willen we werken aan het begrijpen van de stoornissen en het ontwikkelen van preventie, goede diagnostiek en behandeling, maar we moeten ons ook richten op hoe met de gevolgen van een levensontwrichtende psychische- of hersenaandoening een zo waardevol leven geleid kan worden, zelfs als dat een ander leven dan voorheen betekent.’
Aanstekelijk enthousiasme
Henk sluit zich daarbij aan. ‘Veel meer interdisciplinair werken én ervaringsdeskundigen betrekken, is hopelijk heel normaal in 2040’, zegt hij. ‘En ik hoop ook dat we onderzoekers meer belonen voor allerlei vormen van samenwerking en dat universiteiten, hogescholen en onderzoeksinstituten dat ook bevorderen. Er gebeurt al veel in Nederland, maar dat wordt niet altijd gezien.’ En met het gevaar dat hij te ambitieus klinkt, wil hij toch nog iets toevoegen over zijn grote droom: ‘Ondanks de prognose hoop ik dat we de verwachte groei van de ziektelast terug weten te dringen.’
Marie-José hoopt dat het enthousiasme van iedereen die betrokken is bij het Nationaal Plan Hoofdzaken aanstekelijk werkt. ‘Aanhaken kan altijd en ik hoop dat we dat makkelijker kunnen maken. Ik kijk ernaar uit dat we vooruitgang boeken waarvan iedereen ziet dat het echt niet had gekund zonder de samenwerking over grenzen van aandoeningen en disciplines heen. Zoals Henk al aangeeft, er gebeurt al veel moois.’
Meer informatie
Wil je meer weten over het Nationaal Plan Hoofdzaken? Bekijk het manifest waarin de doelstellingen en prioriteiten staan.
Marie-José van Tol
Henk Smid