De vernieuwing die ons land nodig heeft

Op werkbezoek bij GGZ inGeest en Alzheimercentrum Amsterdam

 Er is nog veel wat we niét weten. Bovendien zijn veel klachten bij patiënten in de GGZ transdiagnostisch; ze horen bij elke diagnose. Stof ter overdenking op 11 april 2020 bij GGZ inGeest (locatie De Nieuwe Valerius) en Alzheimercentrum in Amsterdam.

De rol van stress

Gastheer is vandaag in Amsterdam hoogleraar stress en veerkracht in de psychiatrie Christiaan Vinkers. Hij vertelt over het transdiagnostisch symptoom stress: een symptoom bij veel psychische aandoeningen. De scheiding tussen lichaam en geest vindt hij niet interessant. Vinkers: ‘Stress is een gevoel, maar óók keiharde neurowetenschappen. Het leidt tot meer hart- en vaatziekten en auto-immuunziekten, en heeft invloed op de effectiviteit van immuuntherapie bij kanker. Je hebt verschillende disciplines nodig om stress te begrijpen.’

EMDR

Er is nog veel onzekerheid over het werkingsmechanisme van bepaalde therapieën op het brein. Onder leiding van Vinkers onderzoekt klinisch psycholoog Anouk Gathier het effect van EMDR (Eye Movement Desensitization and Reprocessing) bij een jeugdtrauma. Ze demonstreert de EMDR-lichtbalk. Gathier: ‘Patiënten denken aan het jeugdtrauma, en volgen tegelijkertijd het licht. Wij verwachten dat ze het jeugdtrauma beter verwerken.’ ‘Adversarial collaboration (samenwerking tussen partijen met verschillende overtuigingen) zou óók goed passen binnen Hoofdzaken’, zegt Vinkers naar aanleiding van dit onderzoek. ‘Believers en non-believers doen samen onderzoek. Zo voorkom je dat alleen degenen die erin geloven worden bevestigd.’

Neurobiologische eigenschappen

Op moleculair niveau is er eveneens veel onbekend. Marten Smidt is neurobioloog. ‘Psychiaters delen patiënten in op basis van symptomen’, zegt hij. ‘Op basis van neurobiologische eigenschappen zou de verdeling heel anders zijn.’ Meestal is er geen biologische verklaring voor de werking van psychofarmaca. Maar een discussie daarover wordt volgens Smidt niet altijd gewaardeerd. Er liggen volgens hem nog tal van kansen voor beter begrip. ‘Veel fundamentele kennis is onbenut’, zegt hij. ‘Daarom vind ik Hoofdzaken een goed initiatief.’

Omgevingsfactoren

Claudi Bockting is hoogleraar klinische psychologie en psychiatrie. Ze reageert op het pleidooi van Marten Smidt. ‘Sinds Covid is het aantal mensen met een psychische aandoening met 25% gestegen. Dat is te wijten aan de lockdown. Behalve neurobiologische factoren, spelen omgevingsfactoren een rol. We moeten bij Hoofdzaken breed uitzoomen naar de maatschappij.’ Susanne La Fleur is hoogleraar neurobiologie van energiemetabolisme. Ze wijst op de rol van voedsel- en beweegpatronen. ‘Tijdens COVID hebben mensen meer gegeten en minder bewogen. Dat heeft invloed op het stresseiwit in hersenen én vetcellen.’ Ook interessant vindt zij de vraag hoe de hersenen organen aansturen. ‘Obesitas raakt de psychiatrie.’

Serendipiteit

Susanne La Fleur illustreert de wisselwerking tussen brein en ingewanden met een anekdote over een opmerkelijke toevalsbevinding: ‘Een diabetespatiënt werd voor een ernstige dwangstoornis (OCD) behandeld met diepe hersenstimulatie (DBP). Het leidde tot minder insulinegebruik. Samenwerking binnen Hoofdzaken kan helpen de biologie van diabetes en obesitas te begrijpen.’ Christiaan Vinkers reageert: ‘Veel ontwikkelingen zijn te danken aan toevalsbevindingen. Bijvoorbeeld de medicatie in de psychiatrie. Gewoon mazzel. Hoofdzaken biedt kansen voor serendipiteit.’

Cognitieve gedragstherapie

Volgens Claudi Bockting is er één type therapie waarvan de effectiviteit onomstotelijk vaststaat bij bijna alle psychische aandoeningen: cognitieve gedragstherapie. Bockting: ‘Het werkt transdiagnostisch, bij dwang, depressie en angst.’ Ze waarschuwt: ‘Het is zonde als we veel gaan investeren in nieuwe therapieën die uiteindelijk niet effectiever blijken te zijn dan wat er al is.’ Ook pleit ze voor een gemeenschappelijke missie binnen Hoofdzaken: ‘Een stip op de horizon. En een programma met voldoende ingebouwde zelfreflectie, zodat je tussentijds kunt bijsturen. Dat begint met een gemeenschappelijke taal.’

Ander paradigma

Victor is ervaringsdeskundige. Hij prijst de bescheidenheid van de deskundigen aan tafel, die vrijuit spreken over zo veel wat ze niet weten. Helaas ziet hij deze bescheidenheid niet weerspiegeld in de haastige praktijk. ‘Daar bepalen het protocol én de overtuiging van de hulpverlener wat er gebeurt’, zegt hij. ‘Samen beslissen is ingewikkeld.’ Behandelaren zouden volgens hem vaker aan patiënten moeten toegeven dat zij het niet weten. Hij zou “Samen beslissen” graag inruilen voor “Het recht op een ander paradigma”. ‘Als zo veel onbekend is’, zegt hij, ‘dan kunnen cliënten beter zélf hun behandeling kiezen op basis van goede uitleg en informatie.’

Burgerwetenschappen

Henk Smid is lid van de kernstuurgroep Hoofdzaken. Hij vindt ervaringsdeskundigen als Victor onmisbaar voor Hoofdzaken. ‘Zij initiëren waardevolle innovaties’, zegt hij. ‘Ook Citizens science (burgerwetenschappen) is een initiatief van ervaringsdeskundigen. Burgers doen zélf onderzoek; de criteria daarvoor zijn aangepast.’ Claudi Bockting en Susanne La Fleur wijzen op het belang van financiering: Bockting: ‘Zorg dat er voldoende middelen zijn, bijvoorbeeld voor training van ervaringsdeskundigen.’ ‘Financiering is wel een dingetje’, concludeert ook Victor.

Familie- en vriendennetwerk

Neuroloog en hoogleraar Yolande Pijnenburg is directeur van het Alzheimercentrum Amsterdam, waar vooral relatief jonge mensen met dementie behandeld worden. Ze onderstreept het belang van naasten voor goede zorg. Jolande: ‘Patiënten zeggen soms: “Ja hoor, het gaat heel goed met mij.” Terwijl naasten zien dat het helemaal niet goed gaat.’ Ook Christiaan Vinkers ziet een rol voor familie- en vriendennetwerken: ‘Ik ben betrokken bij een idee van Bart Groeneweg, ervaringsdeskundige bij de depressievereniging. Hij heeft destijds veel steun gehad van vrienden en werkt dit idee nu verder uit. We hebben onlangs samen een onderzoeksvoorstel ingediend.’

Spectrum van klachten

DSM 5 is het handboek voor psychiatrie. Volgens velen liggen diagnoses daarin te strak in hokjes vast. Dat vindt ook Chris Vriend, assistant professor neurowetenschappen en lid van het kernteam van de werkplaats Young Neurolab.nl. ‘Onze patiënten hebben vaak meerdere diagnoses,’ zegt hij. ‘Daarom kun je beter kijken naar een spectrum van klachten, zoals angst, depressie en dwang, en in welke mate ze zich manifesteren.’ Henk Smid sluit af: ‘Hoofdzaken geeft ruimte aan vrije denkers met grensverleggende ideeën. Een behoorlijk uniek concept. Dit is de vernieuwing die ons land nodig heeft.’

Podcast

Beluister hier de podcast die is opgenomen met de aanwezigen en onder leiding staat van Inge Diepman.