Ziekte voorkomen

Op werkbezoek bij Eriba in Groningen

Gezond ouder worden, daarop is het onderzoek bij Eriba in Groningen gericht. Het werkbezoek op 12 april 2022 geeft een boeiende blik op de toekomst. Ook is er veel aandacht voor kennisdeling.

Visjes en wormen

Eriba (European Institute for the Biology of Ageing) in Groningen (UMCG) is het instituut voor het fundamenteel onderzoek naar verouderingsprocessen. Moleculair bioloog en hoogleraar Ellen Nollen is interim directeur. Zij is gespecialiseerd in de neurobiologie van veroudering. ‘Mensen gaan pas naar de dokter als ze ziek zijn’, zegt ze. ‘Maar artsen kunnen hen beter behandelen vóórdat ze ziek zijn.’ In haar lab onderzoekt zij aangrijpingspunten om veroudering tegen te gaan. Nollen: ‘Je kunt bijvoorbeeld ingrijpen op het metabolisme, of op de eiwitvouwing. Ook kun je oude cellen verwijderen, die alleen nog rommel uitscheiden. Met deze toepassingen worden de visjes en wormen in ons lab op alle fronten gezonder.’

Lifelines

Biobank Lifelines verzamelt gezondheidsdata in Groningen, Friesland en Drenthe. De bijna honderdzeventigduizend burgers die vrijwillig meedoen, zijn een doorsnede van de bevolking. Onderzoekers kunnen voor hun studies gebruikmaken van deze data en de biomaterialen. Ilse Broeders is projectmanager. ‘Zo kunnen zij terugkijken in de tijd; welke factoren hebben een rol gespeeld bij het ontstaan van bijvoorbeeld de hersenziekten Alzheimer of Parkinson? Dit soort gegevens zijn interessant voor onderzoekers binnen Hoofdzaken.’

Voortekenen

Hoogleraar neurologie Teus van Laar onderzoekt nieuwe behandelmethoden voor de ziekte van Parkinson. ‘Als wij nu de diagnose Parkinson stellen, is al 50% van de dopamineneuronen voorgoed verdwenen. Via Lifelines zoeken wij daarom naar prodromale symptomen (voortekenen van een ziekte), zoals reukstoornissen en een verstoorde REM-slaap. De mensen met uiteindelijk het hoogste risicoprofiel op Parkinson hopen wij in de toekomst de interventies te kunnen aanbieden die bij Eriba zijn ontwikkeld. Zo hopen wij het verouderingsproces vroegtijdig te kunnen remmen.’

Darmbacterieën

Tijdens het werkbezoek bij Eriba staat een mini-excursie naar het lab op het programma. Daar worden onder andere microscopisch kleine wormpjes met de ziekte van Parkinson gekweekt. De eiwitten die bij deze ziekte klonteren, zijn door de onderzoekers fluoriserend groen gemaakt. We bekijken de wormpjes door een microscoop, ze kronkelen door het beeld met groen oplichtende flanken die al of niet geklonterd zijn. Hoe meer klonters, hoe moeizamer de voortgang van de worm. Van Laar vertelt: ‘Bij het ontstaan van de ziekte van Parkinson spelen ook darmbacteriën (het microbioom) een rol; patiënten missen bepaalde bacteriën en hebben juist weer andere te veel. Daarom voeren we deze wormpjes bepaalde darmbacteriën. We bestuderen het effect.’

OCD-net

Menno Oosterhoff is jeugd- en kinderpsychiater, gespecialiseerd in dwangstoornissen: OCD. Hij hekelt de scheiding die ooit is ontstaan tussen wat hij noemt de zenuw- en zielziekten (neurologie en psychiatrie). ‘Het is desastreus geweest voor ons denken over psychische aandoeningen’, zegt hij. ‘Het suggereert dat je je met een beetje goede wil wel over een neurose heen kunt zetten.’ Hij is oprichter van OCD-net, een kennisnetwerk dat professionals, onderzoekers en patiënten verbindt. Oosterhoff: ‘Als je elkaar kent, werk je gemakkelijker samen. Daarom is ook Hoofdzaken een goed initiatief.’

De juiste diagnose

Youri Moggré is patiëntvertegenwoordiger GGZ (OCD). Hij vermoedt dat bestaande kennis de professionals onvoldoende bereikt. ‘Nu nog krijgen veel mensen in de psychiatrie een verkeerde diagnose’, zegt hij. ‘Met alle gevolgen van dien.’ Dat vindt ook Menno Oosterhoff: ‘Voor zeer ernstige vormen van OCD faalt soms de therapie. In zo’n geval kán diepe hersenstimulatie (DBS) een optie zijn. In deze uiterste gevallen moet in de spreekkamer de mogelijkheid van DBS aan de orde komen. Maar dat gebeurt zelden.’

Diepe hersenstimulatie

Oosterhoff vindt het tekenend dat DBS wereldwijd al honderdduizenden keren is toegepast bij Parkinson, en pas driehonderd keer bij zeer ernstige vormen van dwang. Marinus Oterdoom is neurochirurg met als aandachtspunt DBS. Volgens hem kan DBS ook bij andere onbehandelbare psychiatrische aandoeningen een optie zijn. Hij vertelt over nog een vorm van neuromodulatie: nervusvagusstimulatie bij mensen met ernstige vormen van epilepsie. ‘Patiënten blijken nadien ook minder depressief te zijn. We leren veel van patiënten die dit soort ingrepen hebben ondergaan.’

Specialistenopleiding

Voormalig huisarts Wim Simons is met diepe hersenstimulatie succesvol behandeld voor de bewegingsstoornissen ten gevolge van de ziekte van Parkinson. In zijn rol als patiëntonderzoeker geeft hij zijn visie op Hoofdzaken. ‘Vroeger moest een psychiater in opleiding een poos meelopen met de neurologen, en omgekeerd. Om de scheiding tussen psychiatrie en neurologie op te heffen moet je beginnen bij de specialistenopleiding.’

Structuur voor kennisdeling

De eerste keuze bij dwangstoornissen is cognitieve gedragstherapie. Lidewij Wolters is onderzoeker en gz-psycholoog. ‘Veel therapeuten vinden het lastig om cognitieve gedragstherapie effectief toe te passen’, zegt ze. ‘Het zou mooi zijn als we binnen Hoofdzaken iets kunnen opzetten om kennis en kunde beter te verspreiden.’

Patiëntvertegenwoordiger GGZ (OCD) Hanny Damwichers valt haar bij. ‘Onlangs sprak ik iemand van de depressievereniging over de opleiding van ervaringsdeskundigen. Ik wilde graag weten hoe zij dat doen. Het is jammer dat alle organisaties steeds opnieuw het wiel moeten uitvinden. Een bovenliggende structuur voor iedereen zou heel zinvol zijn.’

Gezonde leefstijl

Tot slot volgt nog een kort discourt over een gezonde leefstijl. Teus van Laar voelt zich wel eens een “hippie” als hij ervoor pleit: ‘Voeding is een soft thema binnen de neurologie’, zegt hij. ‘Ten onrechte. Het is van groot belang.’ Menno Oosterhoff uit zijn twijfel over het nut van de vele leefstijlcoaches. ‘Het heeft geen zin om de zeggen: “Je moet gezond eten”. Daarvoor wordt ons gedrag gestuurd door veel te diepe hersengebieden. De cortex kan daar niet tegenop.’ Volgens Ilse Broeders speelt een cultureel aspect mee. ‘Dat blijkt uit de data van Lifelines. Mensen in Groningen eten al anders dan mensen in Friesland.’ Volgens Teus van Laar heeft de overheid een verantwoordelijkheid. ‘Iedereen zou verbaasd zijn als ik nu een peuk opstak. Maar twintig jaar geleden was roken heel gewoon. Totdat de overheid ingreep. Je moet het hebben van veranderingen in de maatschappij.’

Podcast

Beluister hier de podcast die is opgenomen met de aanwezigen en onder leiding staat van Inge Diepman.